نگاهي كوتاه
دره شهر از گذشته های دور پایتخت تابستانی ایلامی ها بوده است و اوج رونق آن در دوره ساسانیان بوده كه ییلاق امرا و بزرگان بوده است. این شهر در آبرفت های سیمره و در كنار ویرانه های شهر تاریخی سیمره و در دو سوی مسیر رودخانه دره شهر، جایی كه تپه ماهورهای دامنه شمالی كبیر كوه خاتمه می یابد، قرار دارد. در شهر ستان دره شهر به دلیل این كه از مناطق لرنشین ایلام هستند آهنگ ها و ترانه و موسیقی لری رواج دارد كه درانواع بزمی و رزمی و حماسی و ...اجرا می شوند. مانند نوعی ترانه به نام سایرخونی كه آهنگی سوزناك است و با لهجه لری خوانده می شود. برای اجرای آن از كمانچه استفاده می شود. اطراف دره شهر را مزارع آبی و دیمی با خاك حاصل خیز فرار گرفته است. مزارع كشاورزی دره شهر به وسیله آب رود خانه های سیمره، سیكان و چشمه سار های كوچك دیگر آبیاری می شود و حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق كمبود آب را تامین می كند. در مزارع روستاهای دره شهر ضمن كاشت برنج، گندم، جو و محصولات صیفی نیز به دست می آید. از مهم ترین محصولات جالیزی دره شهر خیار است كه بسیار معروف است. این شهرستان دارای دو بخش مركزی و بدره است. مردم شهر دره شهر بیش تر به زبان لری و كردی صحبت می كنند ولی زبان مردم بخش بدره كردی است. این شهرستان به دلیل این كه در كنار كبیركوه و در كنار خرابه های شهر باستانی ماداكتو دوره ساسانی و رود خروشان سیمره واقع شده، هم چنین با دارا بودن استعداد كشاورزی و وجود آب‌فراوان و مراتع و جنگل های انبوه، دارای آثار دیدنی تاریخی و طبیعی بی شماری است. اهمیت تاریخی دره شهر به حدی است كه مورخان و تاریخی نگاران آن را به نام اولین شهر تاریخی دوره ساسانی نامیده اند.
مکان های دیدنی و تاریخی
مهم ترین مراكز دیدنی و زیارتگاهی دره شهر عبارتند از: آثار خرابه های شهر سیمره و آثار قصر ها و بازار های تاریخی - آسیاب آبی و قلعه شیخ ماخو (شیخ محمد خان) در روستای شیخ مكان - تنگ زیبا و تاریخی ، طبیعی بهرام چوبینه در مسیر دره شهر به پل دختر - تپه باستانی تیغن در كنار دره شهر - آثار قلاع تاریخی درمنطقه ییلاقی كلم بخش بدره و هم چنین دره ییلاقی كلم بدره - چهار تاقی دوران ساسانی در شهر دره شهر - آبشار ماربره در نزدیكی دره شهر در مسیر جاده پل دختر- حوضچه آب زمزم در نزدیكی بقعه جابر- آثار تاریخی پل گاو میشان مربوط به دوران ساسانی بر روی سیمره - زیارتگاه جابر انصاری در روستای جابر كلم - زیارتگاه بابا سیف الدین درروستای ارمو- زیارتگاه امام زاده صالح در ماژین- قلعه و شهر تاریخی ماژین - غار كول كنی در ماژین و مناظر و چشم اندازهای زیبای كبیر كوه در كنار رود سیمره.
کشاورزی و دام داری اقتصاد دره شهر بر پایه كشاورزی باغداری و دامداری استوار است. آب كشاورزی از چاه ها، چشمه ها و رود فراهم می شود و محصولات كشاورزی و باغی آن عبارتند از: گندم، جو، بنشن، ذرت، گیاهان علوفه ای، برنج، كنجد، تره بار، گردو، انار، انگور، سیب و انجیر. دامداری نیز در این شهرستان رونق دارد و محصولات و فرآورده های دامی و نیز دام به شهرستان های دیگر صادر می شود.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان دره شهر در درازای جغرافیایی 47 درجه و 22 دقیقه و پهنای جغرافیایی 33 درجه و 8 دقیقه و در بلندی 650 متری از سطح دریا واقع است. شهر دره شهر در 142 كیلومتری شهر ایلام و در مسیر جاده ایلام ـ پل دختر قرار دارد. آب و هوای آن معتدل و خشك، بیش ترین درجه گرما 49 درجه و كم ترین درجه گرما 6- درجه می باشد. بارندگی سالانه بطور متوسط 350 میلیمتر است. شهرستان دره شهر از شمال باختری، شمال تا جنوب خاوری به ترتیب با شیروان و چرداول، كوهدشت و پل دختر (استان لرستان)، از جنوب خاوری، جنوب تا شمال باختری به ترتیب با آبدانان، دهلران، مهران و ایلام همسایه است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نام دره شهر شاید از رود سیمره گرفته شده باشد كه این رود تا قبل از ورود ایلام گاماسب نام دارد و هنگام ورود به ایلام سیمره نامیده می شود. آورده اند كه چون دره شهر در كنار رود سیمره در دره ای از دره های كبیر كوه قرار گرفته، دره شهر نام یافته است. شهر تاریخی و باستانی دره شهر در ادوار مختلف بارها ویران و آباد گشته است. از جمله عوامل ویرانی آن تاخت و تاز سپاهیان آشور و عرب ها بوده است. بنا بر نظری، دره شهر محل شهر باستانی ‹‹ماداكتو›› پایتخت عیلامی است. عیلامیان كه دردوره عهد باستان فرمانروای كوه های لرستان بودند؛ دره رودخانه و راه بزرگ ارتباطی منطقه و مرز شمالی را متصرف شدند و اماكن مستحكمی تاسیس نمودند كه ماداكتو پایتخت دوم آنان از آن جمله است. ظاهرا دره شهر اولین شهر عیلامی بوده است كه در حمله آشور بانی پال ویران و مردم آن قتل عام شده اند. در دره سیمره بقایای خرابه های عهد ساسانی به جامانده اند.
ظاهرا دره شهر در دوره اعتلای هخامنشیان هنوز هم ویران بوده و یا اهمیت گذشته را نداشته است، اما عهد اشكانیان دوره تجدید حیات آن بوده و در دوره ساسانی نیز مجددا رونق یافته و آباد گردیده است. در خرابه های دره شهر كه بازمانده یك شهر از زمان ساسانیان است، آثار چهار راه ها، كوچه ها و معابر با نظم ویژه ای كه در شهر سازی آن دوره معمول بود، باقی مانده است. سكه هایی كه در خرابه های دره شهر پیدا شده اند به خسرو سوم و جانشیان او تعلق دارند. گفته می شد كه دره شهر در هنگام آبادانی متجاوز از 5000 خانه داشته است.
درمیان خرابه های آن اثری از ساختمانی كه شاید روزی مسجد و یا عبادتگاه دوره اسلامی بوده باشد، یافت نشده است. در حال حاضر شهر دره شهر كه در دامنه كبیر كوه و در كنار خرابه های شهر باستانی دوره ساسانی و رودخانه خروشان سیمره قرار دارد، با استعداد كشاورزی وافر، منابع آب غنی، مراتع سبز و جنگل های انبوه یكی از شهرهای باستانی و مهم استان ایلام محسوب می شود.
برخی بر این باورند كه دره شهر را خسرو پرویز پادشاه ساسانی ساخته است. گفته می شود اسكندر مقدونی هنگامی كه از شوش عازم شعر كلنی بوده از دره شهر عبور كرده است . پس از حمله اعراب سیمره یا دره شهر حاكم نشین مهرجانقذق شد و تا سده چهارم هجری قمری ،آباد و پرنعمت بوده است . ابودلف در سفر نامه خود می نویسد : سیمره نیز شهر زیبایی است كه در آن درختان خرما و زیتون و گردو و در طرف دیگر برف و كوهستان با هم دیده می شوند. یاقوت حموی نیزدر باره دره شهر می نویسد: شهری است در نواحی جبل به سوی خوزستان و آن را مهرجان قذق خوانند و آن آبادان و دارای میوه ها و آب است .
طبیعت درشهرستان دره شهر
رودخانه های آب سیاب
رودخانه های آب سیاب، دره شهر، روبه رود، سیکان و گراب مهم ترین رودهایی هستند كه در شهرستان دره شهر جاری اند .چشمه های متعددی در شهرستان دره شهر وجود دارند كه از این چشمه ها می توان به سراب فرهاد، سراب دره شهر، سراب شیخ مافون اشاره کرد .
رودخانه دره شهر
این رود دایمی است، در شهرستان دره شهر جریان دارد سرچشمه این رود دامنه شمالی كبیركوه 9 كیلومتری جنوب باختری دره شهر، ریزشگاه یك كیلومتری خاوری روستای چم نمشت (cam-Namest) 6 كیلومتری شمال خاوری دره شهر است. ریزابه رود سیمره، حوزه خلیج فارس و دریای عمان درازای 15 كیلومتر ارتفاع سرچشمه 1400 متر، ارتفاع ریزشگاه 550 متر، شیب متوسط 5/5 درصد، مسیر كلی شمال خاوری است.
رودخانه روبه رود
این رود دایمی است در دهستان دوستان، شهرستان دره شهر جریان، دارد سرچشمه این رود چشمه سارهای روستای كلم بالا(Kolm) 50 كیلومتری باختر شمالی دره شهر است. ریزابه رود گراب، حوزه خلیج فارس و دریای عمان درازای 8 كیلومتر ارتفاع سرچشمه 1000 متر، ارتفاع ریزشگاه 750 متر، شیب متوسط 3 درصد، مسیر كلی خاوری سرچشمه چشمه سارهای روستای كلم بالا است.
رودخانه سيكان
این رود دایمی است در دهستان شاه كرمی، شهرستان دره شهر جریان، دارد سرچشمه دامنه شمالی كبیركوه10 كیلومتری جنوب باختری دره شهر روستاهای مسیر، سیكان، پلنگ آباد، چم كلان دشت آباد، اشرف آباد، بخش آباد است. ریزابه رود سیمره، حوزه خلیج فارس و دریای عمان درازای 14 كیلومتر ارتفاع سرچشمه 1500 متر، ارتفاع ریزشگاه 595 متر، شیب متوسط 5/6 درصد، مسیر كلی شمال خاوری است.
تنگ ماژين
در تنگ ماژین از توابع دره شهر، دخمه ها و اشكفت هایی وجود دارد كه یكی از آن ها به غار كول كنی معروف است. دهانه این غار در محل ورودی حدود 30 متر طول دارد و با توجه به موقعیت استقرار، دسترسی به آن بدون تجهیزات ضرور ناممكن است. در داخل و پیرامون غار آثاری از وجود زندگی در دوران های سنگ به دست نیامده است، ولی در محل ریزش آب حوض كوچكی كه از سنگ تراشیده شده وجود دارد كه ملاط ان نیز احتمالا از ساروج است. در اطراف این حوضچه اثری كه نشان دهنده قدمت آن باشد به دست نیامده است، ولی احتمالا به شهر ساسانی خارج از تنگ مربوط بوده است. علاوه بر غار معروف كول كنی، در این محل دخمه های متعددی نیز وجود دارد كه تعداد آن ها به 12 می رسد و در برخی از این دخمه نشانه هایی از سكونت انسان باستانی مشهود است. جالب ترین دخمه ها شامل سه اشكفت در كنار هم و یك اشكفت بر بالای آن هاست كه به غار انوشیروان معروف هستند. در كندو كاو كف یكی از این غارها، یك قطعه سفال از نوع سفال های نیمه هزاره اول قبل از میلاد به دست آمده است. در مورد این غارها، روایتی در بین مردم محل نقل میشود كه جالب توجه است و ان روایت چنین است مردم محل اعتقاد دارند كه انوشیروان به هنگام جان دادن وصیت كرده بود كه جسد وی را دور از دسترس دشمنان دفن كنند، از این رو بازماندگانش پس از جستجوی بسیار، این اشكفت را می یابند و جسد وی را در آن دفن می كنند. البته این مطلب نقل قولی ضعیف است و با توجه به زرتشتی بودن انوشیروان دور از حقیقت به نظر می رسد و اصولا تاكنون گوری از شاهان ساسانی دیده نشده است
.
تنگ بهرام چوبین یكی از مهم ترین دره های كم عرض و بسیار مرتفع و استراتژیك در ضلع غربی مسیر جاده دره شهر- پلدختر است. این تنگه كه آن را شكارگاه بهرام هم می گویند؛ دارای آثار ارزنده فراوان در قسمت ورودی، پیشانی و ارتفاعات است. این مجموعه آثار ارزنده یك قلعه به جای مانده از دوران ساسانی است كه از سنگ و گچ ساخته شده و به ارتفاعات جنگلی كبیركوه در عمق تنگه و مناطق سخت گذر آن ختم می شود. علاوه بر زیبایی های وصف ناپذیر طبیعی و آثار پلكان های سنگی بر دیواره های سنگی و نقاط سخت گذر داخل تنگه، وجود چهار آب انبار كه در صخره های سخت تراشیده شده اند، هر یك به اضلاع تقریبی 3×3 متر و عمق 3 متر و 3×2 در عمق 5/2 متر با ناودانك های سنگی و همچنین ارتباط این چهار آب انبار به هم دیگر و وجود آب آشامیدنی در داخل آن ها حاكی از توجه و اهمیت به این منطقه استراتژیك و طبیعی در طول دوران تاریخی دارد كه در نوع خود بی نظیر و جالب توجه است. تنگه بهرام از شاهكارهای طبیعی و تاریخی است كه همواره مورد بازدید علاقه مندان به تاریخ، طبیعت و كوه نوردان قرار می گیرد. این تنگه در ایام بهار ایرانگردان و علاقه مندان به آثار تاریخی و طبیعی را به سوی خود جذب مي كند
.
آرامگاه ها ،امامزاده ها وزیارتگاه ها درشهرستان دره شهر
بقعه امامزاده صالح
بقعه امام زاده صالح در گورستان ماژین از توابع دره شهر واقع شده است. این بقعه، بنایی چهارگوش است كه در دو طبقه با گنبد هرمی شكل ساخته شده است. مرقد اصلی در طبقه زیرین بنا قرار دارد. این طبقه تماما با آجر ساخته شده و با طاق جناغی پوشش یافته است. در طبقه دوم بنا صورت قبری با سنگ گچ و پوشش سفالی ساخته شده است. این بنا كه به قرن هشتم هجری قمری تعلق دارد، به مرمت و بازسازی كامل احتیاج دارد. گچ بری های داخل مقبره از جمله آثار ارزنده و بی نظیر دوره مربوطه است.
بقعه جابر دره شهر
دره جابر، بین كوه های مله ریته و چال می قرار دارد. در انتهای دره و در دامنه كوه چال می، مقبره ای همانند مقبره دانیال شوش احداث شده است. درب ورودی آن رو به شمال است و به كفش كن باز می شود. مقبره 15 متر طول و 9 متر عرض دارد. این بنا 8 ستون دارد و 9 طاق شمالی جنوبی و 9 طاق شرقی- غربی به ارتفاع دو متر روی آنها زده شده اند. كف مقبره، دو پله پایین تر از كف كفش كن است. در دیوار جنوبی، محرابی به بلندی 180 و عرض 70 سانتی متر قرار دارد. در قسمت پایین آن كتیبه ای گچ بری شده وجود دارد كه در اطراف ان كلمات مقدس و بر سطح میانی آن چند گل نقش شده اند. در گوشه بالای كتیبه، كلمات محمد (ص) و لااله الا الله بطور برجسته نوشته شده اند. این بقعه از بقعه های زیارتگاهی مهم دره شهر است
.
آرامگاه امام زاده سيف الدين
آرامگاه بابا سیف الدین در شمال خاوری دره شهر، در دامنه تپه ای موسوم به چهارطاق قرار دارد. در داخل مقبره، دو قبر است كه روی آن ها سنگ نبشته ای وجود ندارد. در بالای درب ورودی، سنگ نوشته كوچكی نصب شده و روی آن چنین نوشته است: امیر غلامرضا خان هاشمی در سنه1350 بقعه امام زاده سید سیف الدین (ع) را تعمیر نموده است. مصالح به كار رفته در مقبره از سنگ، گچ و آجر است و روی بقعه را نیز با گچ سفیدكاری كرده اند. در اطراف این آرامگاه درختان چند صد ساله تاریخی وجود دارد.
قلعه ها ،برجها و آتشكده ها درشهرستان دره شهر
دژ شیخ مكان دره شهر
تنگه و روستای شیخ مكان در فاصله 6 كیلومتری جنوب خاوری دره شهر قرار دارد. در داخل روستا، آثار و قسمت هایی از عمارت یا قلعه ای آجری وجود دارد. بررسی معماری قلعه و مطالعات پیرامون آن نشان می دهد كه این بنا بیش از 150 سال قدمت دارد و به میر سیدمهدی خان نامی تعلق داشته است. در حال حاضر قسمت های اعظم بنا فرو ریخته، ولی آثار كلی ساختمان هم چنان محفوظ مانده است . در سمت باختر داخل تنگه و در دست اندازهای كوه، حصاری محكم از قلوه سنگ وگچ، با ظرافتی خاص احداث شده است. مشخصات معماری بنا و مصالح به كار رفته در ان نشان می دهد كه قلعه از آثار دوره قاجار است. در میان تنگه و در مقابل قلعه شیخ، در مسیر جریان آب رودخانه، بقایای یك آسیاب آبی بر جای مانده است كه گفته می شود در زمان های گذشته قابل استفاده بوده ولی در حال حاضر تخریب شده است. این اثر به اواسط دوره اسلامی و شاید قبل از آن مربوط باشد